Ngày 27 tháng 7 nhớ và tri ân 60 thanh niên xung phong Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái

Ngày 27/7 lại đến, đó là ngày mà nhân dân cả nước dành riêng để tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống hy sinh vì đất nước, vì độc lập. Các anh, các chị đã ra đi vì mục tiêu cao đẹp, dù giặc đã tàn phá đất nước nhưng không làm thay đổi được bản chất của con người Việt Nam. Uống nước nhớ nguồn, đó là đạo lý tốt đẹp của dân tộc và chúng ta có được hòa bình độc lập như ngày hôm nay chính là nhờ một phần lớn công lao của các thế hệ đi trước.

Đúng vào đêm Noel năm 1972, tại khu vực ga Lưu Xá, trên địa bàn xã Gia Sàng, thành phố Thái Nguyên, bom đạn của đế quốc Mỹ đã cướp đi sinh mạng của nhiều người dân, trong đó có 60 thanh niên xung phong Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái đang làm nhiệm vụ giải tỏa hàng hóa chi viện cho chiến trường miền Nam. 

Đại đội 915 đều là những người rất trẻ, đa số là nữ người dân tộc thiểu số. Đại đội được thành lập trong bối cảnh đế quốc Mỹ điên cuồng phát động cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc Việt Nam lần thứ hai bằng không quân.

Tháng 6/1972, Mỹ huy động máy bay, tàu chiến thả 13.000 quả thủy lôi và nhiều bom từ trường xuống 43 khu vực cửa sông, bến cảng thuộc 10 tỉnh, thành phố trên miền Bắc. Cảng Hải Phòng và nhiều cửa sông, bến cảng khác của miền Bắc bị phong toả. Việc vận chuyển vũ khí, phương tiện chiến tranh và các loại hàng hoá thiết yếu khác do các nước xã hội chủ nghĩa anh em viện trợ cho cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta theo đường biển hoàn toàn bị ngưng trệ.

Trước tình hình đó, Trung ương giao cho tỉnh Bắc Thái hai nhiệm vụ: Một là, tiếp nhận hàng (chủ yếu là lương thực và hàng hóa quốc phòng) từ các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và Hà Bắc chuyển về theo Quốc lộ 3, Quốc lộ 1B và Đường sắt Kép - Lưu Xá; khối lượng vận chuyển mỗi tháng từ 30.000 tấn đến 50.000 tấn, vừa để dự trữ, vừa để tiếp chuyển cho các chiến trường và các tỉnh trong khu vực. Hai là, phải đảm bảo giao thông vận tải thông suốt trong mọi tình huống trên các trục đường giao thông; đặc biệt là trên các trục giao thông huyết mạch Quốc lộ 3, Quốc lộ 1B và các đường sắt Kép - Lưu Xá, Quán Triều - Hà Nội.

Ga Lưu Xá và ga Quán Triều (thành phố Thái Nguyên) trở thành vị trí quan trọng, mỗi ngày tiếp nhận hàng nghìn tấn lương thực, thực phẩm, vũ khí, quân trang, quân dụng để từ đó tiếp tục chuyển đi chi viện cho các chiến trường đánh Mỹ. Thời điểm đó, Thành phố Thái Nguyên trở thành một trong những địa bàn đánh phá ác liệt của máy bay Mỹ.

Để đáp ứng với nhiệm vụ thời chiến, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bắc Thái đã ban hành Chỉ thị số 18-CT/BT, ngày 25/5/1972 về việc tuyển 600 TNXP nhằm tăng cường cho lực lượng để đảm nhận hai nhiệm vụ trên. Chỉ sau một thời gian ngắn, đã có 673 đoàn viên, thanh niên được tuyển chọn, bổ sung cho Đội TNXP 91 Bắc Thái. Tháng 6/1972 Ban Chỉ huy Đội 91 tổ chức sắp xếp, kiện toàn tổ chức biên chế các đơn vị trực thuộc, gồm Văn phòng Đội 91, 4 đại đội (911, 912, 913, 914) và tổ chức thành lập mới Đại đội 915.

Đại đội 915 có 102 cán bộ, đội viên là con em nhân dân thuộc 8 huyện: Chợ Rã, Chợ Đồn, Bạch Thông, Na Rì (nay thuộc tỉnh Bắc Kạn), Đồng Hỷ, Phổ Yên, Đại Từ và Phú Bình (thuộc tỉnh Thái Nguyên), được biên chế thành 7 tiểu đội. Ban Chỉ huy Đại đội 915 có 3 đồng chí, gồm Đại đội trưởng Triệu Văn Việt (người huyện Chợ Đồn) và 2 Đại đội phó là các đồng chí Trần Thị Chu (người huyện Định Hóa), Vũ Trung Tấn (người huyện Phú Bình).

Đầu tháng 9/1972, đoàn viên Đại đội 915 được chuyển sang làm nhiệm vụ san lấp, sửa chữa tuyến đường 16A, đoạn từ Chùa Hang đi Trại Cau. Đây là con đường vận chuyển lương thực, hàng hóa từ Lạng Sơn xuống Bắc Giang về TP Thái Nguyên trước khi chuyển tới Hà Nội. Với vị trí trọng yếu này, giặc Mỹ thường xuyên cho máy bay thả bom, đánh phá dữ dội, hòng cắt đứt tuyến đường huyết mạch vận chuyển hàng hóa của ta.

Sáng 13/9/1972, trong lúc đang sửa chữa đường đoạn qua làng Phan, Linh Sơn, huyện Đồng Hỷ, đại đội 915 bị máy bay Mỹ tập kích ném bom, bắn phá làm đội viên Hoàng Thị Cát hy sinh tại chỗ và 8 đội viên (Cà Thị Phương, Lê Thị Đoàn, Lê Thị Thảo, Nguyễn Thị La, Nguyễn Thị Ly, Lương Thị Hội, Trần Văn Vọng, Lương Thị Phương) bị thương. Sau trận máy bay Mỹ ném bom gây thương vong, tổn thất,  đội viên Đại đội 915 càng khắc sâu lòng căm thù giặc Mỹ xâm lược, kiên cường bám đường, bám cầu, đảm bảo giao thông vận tải kịp thời thông suốt.

Trong chiến dịch đánh phá Hà nội và miền Bắc 12 ngày đêm (từ 18 đến 29/12/1972), đế quốc Mỹ mở cuộc tập kích đường không chiến lược bằng máy bay B52 vào Thủ đô Hà Nội, thành phố Hải Phòng, thành phố Thái Nguyên và nhiều tỉnh, thành phố khác của miền Bắc. Cuộc tập kích của máy bay Mỹ đã gây cho nhân dân thành phố Thái Nguyên nhiều tổn thất nặng nề về người và của. Đại đội 915 vẫn kiên cường bám trụ làm nhiệm.

Lúc này, gần 20.000 tấn lương thực và hàng hóa quốc phòng do các nước xã hội chủ nghĩa anh em viện trợ đang cần được giải tỏa - một nhiệm vụ hết sức khẩn trương và cấp bách được đặt ra. Ngày 23/12/1972, đồng chí Đỗ Mười, khi đó là Phó Thủ tướng Chính phủ, chỉ đạo UBND tỉnh Bắc Thái tổ chức ca kíp, tập trung lực lượng, phương tiện giải tỏa hàng hoá ở các kho nằm trong khu vực đánh phá của địch.

Ngay sau đó, Ủy ban tỉnh giao Đội 91 cử 100 cán bộ, đội viên xuống cùng các cán bộ, công nhân khu Gang Thép và ở ga Lưu Xá thực hiện nhiệm vụ. Đại đội 915 được Ban Chỉ huy Đội 91 giao nhiệm vụ cử 60 cán bộ, đội viên xuống ga Lưu Xá cùng các lực lượng giải tỏa lương thực, hàng hóa quốc phòng.

Nhận rõ yêu cầu, nhiệm vụ cực kỳ cấp bách, bất chấp hiểm nguy, vì ga Lưu Xá là “túi bom”, là trọng điểm đánh phá của máy bay ném bom chiến lược B52, cán bộ và đội viên Đại đội 915 đều xung phong đi làm nhiệm vụ, lãnh đạo Đại đội đông ý cho 66 đồng chí tham gia.

Sáng sớm ngày 24/12/1972, từ nơi đóng quân ở xóm Bến Đò, xã Linh Sơn, huyện Đồng Hỷ, 66 cán bộ, đội viên Đại đội 915 do Đại đội trưởng Triệu Văn Việt phụ trách đã hành quân và có mặt tại ga Lưu Xá, dưới sự chỉ huy của đồng chí Nguyễn Thế Cường, Đội phó Đội 91 làm nhiệm vụ giải tỏa lương thực, hàng hoá; số cán bộ, đội viên còn lại còn do Đại đội phó Tống Văn Minh phụ trách tiếp tục làm nhiệm vụ sửa chữa và đảm bảo giao thông vận tải trên Đường 16A.

Quán triệt khẩu hiệu “Tất cả vì tiền tuyến”, “Tất cả vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”, với tinh thần “Miền Nam gọi, miền Bắc trả lời”, tại ga Lưu Xá, 66 cán bộ, đội viên Đại đội 915 làm việc miệt mài quên ăn, quên nghỉ, thoăn thoắt chuyển từng bao lương thực, hàng hóa lên xe ô tô. Không chịu thua các nam đội viên, có nữ đội viên đã cõng trên lưng bao gạo nặng gần gấp đôi so với khối lượng cơ thể của mình.

Chập tối 24/12, số lương thực, hàng hoá quốc phòng tồn đọng ở ga Lưu Xá cơ bản đã được giải toả, cả đơn vị còn chưa kịp ăn cơm thì còi báo động đã rú lên, đồng thời với tiếng loa phóng thanh dồn dập thông báo máy bay Mỹ đang bay vào thành phố Thái Nguyên. Rồi tiếng máy bay như muốn xé toang bầu trời, bom từ những chiếc B52 trên cao bắt đầu trút xuống, từng đợt, từng đợt, tiếng nổ dữ dội nối theo nhau làm mặt đất rung lên. Toàn bộ 66 cán bộ và đội viên Đại đội 915 cùng đồng chí Đội phó Đội 91 Nguyễn Thế Cường cùng 2 thủ kho lương thực đã vào hết 2 hầm trú ẩn ở Khu tập thể Bệnh viện Gang Thép tại xóm Xuân Quang, xã Gia Sàng, thành phố Thái Nguyên (1 hầm tập thể hình chữ U xây bằng gạch, nắp đậy bằng bê tông vững chắc; 1 hầm kèo chữ A làm bằng tre, gỗ).

Sáu tốp máy bay ném bom chiến lược B52 và các máy bay chiến thuật của giặc Mỹ liên tục đánh phá, chúng lồng lộn thả bom. Một loạt bom rơi vào khu vực cán bộ, đội viên Đại đội 915, Đội thanh niên xung phong 91 Bắc Thái và thủ kho lương thực trú ẩn. Một quả bom rơi trúng một đầu hầm chữ U, nơi trú ẩn của phần đông thanh niên xung phong. Liền lúc đó, quả bom khác lại thả trúng đầu hầm bên kia, làm căn hầm lún sâu, biến dạng; đồng thời vùi lấp căn hầm chữ A bên cạnh.

Khi còi báo yên, bầu trời Gia Sàng chìm trong bóng tối và yên lặng, nhưng là cái im lặng rùng rợn của chết chóc, đau thương. Tại nơi căn hầm bị trúng bom, các lực lượng của địa phương, đơn vị ở gần đó (nhân dân địa phương, ga Lưu Xá, tự vệ và cán bộ, công nhân thuộc Công ty Gang Thép, các đơn vị vận tải...) đã tập trung đào bới, tìm cứu những người bị vùi lấp do sập hầm.

Trong đêm tối, từng đợt gió mùa đông bắc tràn về, nước mắt và những giọt mồ hôi lặng lẽ rơi xuống. Thi thể một số thanh niên xung phong không còn nguyên vẹn, vương vãi khắp nơi, có bàn chân, bàn tay nằm trên nóc nhà, cành cây, có người phải khó khăn lắm đồng đội mới nhận ra được bởi sự tàn phá của bom đạn làm cho khuôn mặt bị biến dạng, dập nát. Tại căn hầm bị sập, mấy chục thi thể dồn lại, bị chết do ngạt thở; một số đội viên nữ chết trong tư thế người nọ ôm người kia, liền nhau thành một khối, đồng đội phải gỡ từng người ra, đưa lên các xe ô tô tải, vận chuyển về Dốc Lim. Ở đó có hơn ba chục cán bộ chiến sĩ của các đại đội thuộc Đội 91 được điều tới đào huyệt, chôn cất. Không ai cầm được nước mắt, vừa xót thương, vừa miệt mài làm nhiệm vụ, cẩn trọng từng li từng tí như gửi nỗi niềm xót thương, nhớ nhung của mình với những người đồng đội. Thi thể của các chị, các anh được đồng đội dùng cồn lau rửa, khâm liệm rất chu đáo và được thay quần áo thanh niên xung phong mới. Những thi thể không còn nguyên vẹn được đưa vào túi ni lông, xếp thành hàng, đặt vào đó một bộ quần áo thanh niên xung phong mới. Từng ngôi mộ được đánh số, vẽ sơ đồ cẩn thận.

Đến sáng 25/12, việc tìm kiếm, cứu nạn cơ bản hoàn tất. Trận ném bom khốc liệt của đế quốc Mỹ đã cướp đi sinh mạng của 62 người đang làm nhiệm vụ, gồm đồng chí Đội phó Đội 91 Nguyễn Thế Cường, 59 cán bộ, đội viên Đại đội 915; 2 cán bộ thủ kho của Ty Lương thực là đồng chí Lê Quang Hòa và Đỗ Xuân Sinh; 7 cán bộ, đội viên Đại đội 915 bị thương.

Các anh, các chị đã anh dũng hy sinh khi tuổi đời đang tươi trẻ, với bao ước mơ và khát vọng còn dang dở. Sự hy sinh quả cảm đó để lại nỗi xót thương trong lòng mỗi người. Đảng và Nhà nước đã phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho Đại đội 915.

Để tưởng nhớ công lao to lớn của các anh, các chị thanh niên xung phong của Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái hy sinh đêm 24/12/1972 từ đầu tháng 7 đến nay có hàng trăm đoàn khách từ mọi miền đất nước đã đến dâng hương tưởng niệm. Đây còn là nơi để giáo dục cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau về tinh thần yêu nước và sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.

Bài và ảnh: Đoàn Chiên