Gìn giữ múa rối cạn Thẩm Rộc gắn với phát triển du lịch tại ATK Định Hoá

Múa rối Cạn là loại hình nghệ thuật tổng hợp do dòng họ Ma Quang, thôn Thẩm Rộc, xã Bình Yên, huyện Định Hóa khai sinh, gìn giữ và được truyền từ đời này đến đời khác hơn 200 năm tuổi. Nguyên liệu để tạo ra các con rối là gỗ cây thừng mực có đường kính từ 30cm trở lên, loại gỗ mềm, mịn vừa dễ chế tác vừa tiện điều khiển, lại không bị mối mọt. Để tạo ra một con rối hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn như chọn vật liệu, tạo hình, phơi khô, lên màu, may trang phục. Quá trình làm các nhân vật rối yêu cầu các nghệ nhân phải kiên nhẫn, tỉ mỉ khắc họa các chi tiết tinh xảo để tạo ra các con rối có hình và có hồn.

Ban đầu, bộ rối cạn chỉ có 5 đến 6 nhân vật (tích, trò), bắt đầu bằng những hình tượng đơn giản như rối bố, rối mẹ (rối mệ). Theo thời gian và sức sáng tạo mới, hiện nay bộ rối đã tăng số lượng lên đến 33 con với những tích, trò đặc sắc hơn để phục vụ nhân dân và du khách. Dụng cụ biểu diễn rối cạn cũng rất đơn giản, chỉ cần một tấm phông căng lên làm sân khấu, thêm dụng cụ tạo nhạc: Đàn tính, sáo cùng với lời bài giáo và bàn tay khéo léo của nghệ nhân điều khiển những con rối để tạo nên một vở kịch. Với những động tác đơn giản nhưng thuần thục, các tích trò múa rối khá sinh động, độc đáo, hấp dẫn người xem. Không chỉ là một nghệ thuật giải trí đơn thuần, múa rối cạn ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quân và dân ta trong các cuộc kháng chiến, ngoài ra còn thể hiện ước vọng cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, ước nguyện về cuộc sống yên bình và vinh danh sự đỗ đạt học vấn của người dân.

 

Trong các trò rối, tiết mục “Leo cây bắt tắc kè” là tiết mục được nhiều người yêu thích, bởi theo quan niệm dân gian, tắc kè là loài vật có khả năng dự báo thời tiết. Trong trò diễn, tắc kè được coi là biểu tượng của thiên nhiên, còn người bắt tắc kè tượng trưng cho loài người. Cuộc rình đuổi bắt tắc kè thể hiện mong ước chinh phục tự nhiên. Người leo cây bắt được tắc kè đồng nghĩa với nắm được khả năng phán đoán thời tiết để đối phó kịp thời, giúp mùa màng bội thu. Thông qua các bài diễn, phường rối muốn gửi gắm vào đó thông điệp yêu lao động, ca ngợi người chăm chỉ, chê bai kẻ lười biếng, khuyên nhủ mọi người phải đoàn kết gắn bó cùng phát triển.

Với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, múa rối cạn của người Tày ở Định Hóa đã gặp nhiều thách thức, các thành viên của phường rối Thẩm Rộc ngày càng cao tuổi, trong khi thế hệ trẻ lại không có đủ đam mê với nghệ thuật này. Nhận thấy điều đó, năm 2012, các nghệ nhân phường rối Tày Thẩm Rộc, xã Bình Yên cùng một số nghệ nhân tâm huyết trong vùng đã cùng nhau khôi phục lại nghệ thuật múa rối cạn. Các nghệ nhân của phường rối đã phối hợp với Ban quản lý Khu di tích lịch sử - Sinh thái ATK Định Hóa tổ chức các chương trình biểu diễn phục vụ du khách tại khu di tích. Ngoài ra, các nghệ nhân phường rối Tày Thẩm Rộc cũng thường xuyên tham gia biểu diễn tại các lễ hội đầu xuân hay các sự kiện lớn trong vùng và một số điểm đến du lịch trên địa bàn tỉnh như: Khu sinh thái Nhà Tôi Thái Nguyên, Khu bảo tồn làng nhà sàn dân tộc sinh thái Thái Hải, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam để phục vụ nhân dân và du khách.

 

Được biết, những năm gần đây huyện Định Hóa đã huy động các nguồn lực để triển khai Đề án “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống các dân tộc huyện Định Hóa giai đoạn 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030”, trong đó có việc hỗ trợ khôi phục và khuyến khích phát triển nghệ thuật rối cạn của người Tày ở Thẩm Rộc thành sản phẩm đặc sắc phục vụ du lịch và cộng đồng.

Tin tưởng rằng, với sự quan tâm của các cấp, ngành trong việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số tại ATK Định Hóa, nghệ thuật múa rối cạn của người Tày ở Thẩm Rộc sẽ được biểu diễn và giới thiệu thường xuyên hơn tới du khách, góp phần đa dạng các sản phẩm du lịch tại ATK Định Hóa trong thời gian tới./.