Ngôi đình cổ Xuân La

Đình Xuân La là ngôi đình cổ xây dựng cách đây gần 600 năm. Đình được xây dựng theo kiểu kiến trúc thời Lê. Đình nằm trên một quả đồi thoai thoải giữa làng với kiến trúc nghệ thuật khá độc đáo.  Đình có chiều dài 23m, rộng 12m, cao đến nóc là 6m. Đình có 6 hàng cột mỗi hàng có 8 cột, tổng số 48 cột, đường kính các cột từ 0,4m đến 0,5m chân cột được kê trên tảng đá xanh. Mái đình lợp bằng ngói mũi nhỏ. Các đầu kẻ, kèo được trạm trổ hoa văn tinh sảo rất có giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật. Đình được xây dưng theo kiểu chữ Đinh “Đình trước, Chùa sau“. Nóc đình có lưỡng long trần nguyệt trông rất uy nguy. Trong đình có thượng cung để thờ cúng, trên thượng cung có bức hoành phi khắc dòng chữ Thánh cung vạn tuế.

Đình Xuân La đến nay còn giữ được nhiều di vật quý thuộc nhiều loại hình và niên đại khác nhau, ghi nhận lòng thành kính, sự ngưỡng mộ và ý thức bảo vệ di sản văn hóa của nhân dân. Đó là nhóm hiện vật bằng vải, giấy và nhóm hiện vật điêu khắc nghệ thuật gỗ. Nhóm hiện vật vải giấy gồm cuốn thần phả "Bản thôn thần thành hoàng sự tích" bằng chữ Hán Nôm được sao lại lần cuối năm 1883. Ba đạo sắc phong của các vua triều Nguyễn, hai chiếc tàn, hai lọng hai câu đối với nội dung ca ngợi đức thánh Dương Tự Minh. Một y môn bằng vải thêu rồng chầu mặt nguyệt và đề tài tứ linh. Nhóm hiện vật điêu khắc nghệ thuật gỗ gồm bức tượng sơn mài tạc chân dung đức thánh. Một hương án gỗ chạm tứ linh, tứ quý. Cỗ kiệu bát cống sơn son thiếp vàng, một cây quán tẩy, một cửa võng kiểu diềm hoa lá hóa rồng chầu nguyệt, bốn bức tranh gỗ (hai quan văn, hai quan võ)...

Khi cuộc cách mạng tháng 8/1945 thành công. Đình Xuân La là nơi đầu tiên trong huyện Phú Bình tổ chức mít tinh làm lễ tế cờ chào mừng ban giải phóng, chào mừng cách mạng thành công vận động nhân dân tham gia tuần lễ vàng thành công để ủng hộ chính phủ Việt Minh.
Từ năm 1946 đến 1948 Đình Xuân La là bệnh viện dã chiến của Quân khu I đã cứu chữa cho nhiều thương binh, bệnh binh.
Năm 1949 - 1950 Trường Quân chính Quân khu I mở các lớp đào tạo huấn luyện cán bộ trung đội, đại đội bổ sung vào các đơn vị bộ đội đánh thực dân Pháp.
Năm 1950 – 1954 Đình Xuân La là nơi đón nhận nhà trường Phổ thông Trung học Hàn Thuyên (Bắc Ninh) sơ tán đến đây để dạy và học.
Sau năm 1954 hòa bình lập lại, miền Bắc được hoàn toàn giải phóng. Đình Xuân La là nơi được xã, huyện mở nhiều hội nghị triển khai cải cách ruộng đất.
Trong thời kỳ chống Mỹ xâm lược năm 1965-1967 Trung đoàn 250 QKVB lấy Đình Xuân La là trung tâm huấn luyện cán bộ chiến sĩ để chi viện cho chiến trường.

Đình Xuân La hàng năm vẫn tổ chức các nghi lễ và lễ hội cổ truyền. Ngày hội lớn nhất được tổ chức vào 2 ngày mùng 6 và mùng 7 tháng giêng. Đầu năm mở hội khai đài cầu phúc, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an  cùng với trò chơi dân gian có thưởng như vật tự do, chọi gà, cờ tướng... thu hút đông đảo khách thập phương tham dự.

Đình Xuân La đã được  xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia theo quyết định số 53/2001/QĐ-BVHTT ngày 28 tháng 12 năm 2001.

Quang Minh (s/t)