Tương nếp Úc Kỳ - Đặc sản Thái Nguyên

Tương nếp Úc Kỳ ở xã Úc Kỳ, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Nghề làm tương nếp được coi là một “di sản” quý giá mà ông cha đã để lại cho người dân ở xã. Không rõ chính xác có từ bao giờ, chỉ biết từ lâu, nhà nào cũng biết làm tương và đều có ít nhất 1 chum tương để ăn trong năm và làm quà biếu khách đến chơi. Theo thời gian, nghề làm tương nếp đã trở thành nghề truyền thống của người dân địa phương và là thứ ẩm thực đặc sản đang dần vươn xa ra các thị trường trong, ngoài tỉnh.

Tương nếp ở đây được làm từ 3 nguyên liệu chính là gạo nếp, đỗ tương và muối trắng. Cũng giống như tương của một số vùng miền khác được chế biến từ gạo nếp, đỗ tương và muối, song tương nếp Úc Kỳ lại mang hương vị riêng bởi thứ gạo nếp mà người dân địa phương sử dụng là nếp Thầu Dầu, một loại nếp đặc biệt hiện được trồng ở 2 xã Úc Kỳ và Xuân Phương, huyện Phú Bình, Thái Nguyên.

Gạo nếp Thầu Dầu được lựa chọn kỹ lưỡng, đó là những hạt gạo được phơi đủ nắng, không gãy, nát và có mùi thơm của gạo mới để chế biến thành tương. Gạo nếp Thầu Dầu được nấu thành cơm sao cho chín đều và không bị khô, sau đó trải ra nia sạch phơi, đảo đều qua 3 ngày rồi lấy lá ngái đậy lên trên để ủ, đến khi cơm lên mốc có màu vàng hoa cau là được.

Tương được đựng trong những chiếc chum sành, đậy nắp và bịt kín nilon.

Còn đối với đỗ tương, sẽ rang chín thơm, xay vỡ rồi ngâm cùng nước muối trong chum chừng nửa tháng. Điều đặc biệt là sau khoảng thời gian ngâm, hỗn hợp đỗ tương xay ngâm muối sẽ có vị ngọt, khi đó gạo lên mốc hoa cau sẽ đổ lẫn vào đây và ủ kín trong vòng 1 tháng cho ngấu. Chum vại tương những ngày ủ ngấu phải để giữa sân nắng và hàng ngày cần đảo đều để đỗ và mốc quện vào nhau. Công đoạn này nhằm cho tương sánh mịn và đều màu.

Chum tương được làm theo đúng công thức ấy khi mở ra có màu vàng sậm sóng sánh, tương nhuyễn đặc như mật, đậm mùi thơm của nếp và đỗ tương, khi ăn để lại hậu vị ngọt. Nước tương này có thể sử dụng làm gia vị chấm trực tiếp cho nhiều món ăn khác nhau hoặc dùng để chế biến các món kho, hấp đều rất hấp dẫn.

Tương Úc Kỳ thường được làm vào mùa thu vì đây là thời điểm làm tương phù hợp nhất trong năm. Cái nắng và không khí trong lành của những ngày mùa thu sẽ làm tương có hương vị thơm ngon hơn hẳn với các thời điểm còn lại trong năm.

Nghề làm tương nếp hiện đã trở thành nghề chính đối với nhiều gia đình ở xã Úc Kỳ. Nhiều người mua thử một lần, ăn thấy ngon lại giới thiệu cho người khác, vì vậy tương Úc Kỳ đang dần có chỗ đứng trên thị trường và đóng góp cho việc phát triển kinh tế địa phương. Để quảng bá cho sản phẩm của mình, hiện một số gia đình đã đầu tư cả tem, nhãn để giới thiệu địa chỉ, những thông tin chủ yếu liên quan đến sản phẩm cho người tiêu dùng nắm được.

Tương nếp Úc Kỳ được lựa chọn là một trong những đặc sản của tỉnh để quảng bá tại các Hội chợ, Triển lãm.

Ngày nay, tương nếp Úc Kỳ đã trở thành gia vị không thể thiếu trong bữa ăn hằng ngày của người dân địa phương và xuất bán ở một số tỉnh lân cận như: Bắc Ninh, Bắc Giang, Hưng Yên và 1 số tỉnh phía Nam. Chính vì vậy,  trong những đợt tham gia Hội chợ, Triển lãm, trưng bày… cùng với các sản phẩm khác, Thái Nguyên thường mang đặc sản tương nếp Úc Kỳ đi giới thiệu với du khách và ở bất cứ đâu, sản phẩm này cũng nhận được sự mến mộ của thực khách xa gần.

Nếu có dịp về xã Úc Kỳ, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên hoặc qua quầy trưng bày, giới thiệu các sản phẩm của Sở Công Thương tại đường Bắc Kạn, thành phố Thái Nguyên du khách đừng quên nếm thử và mua sản phẩm này về làm quà nhé./.

Nguyễn Minh