Khoảng thiêng 915

Vâng! 60 đôi mắt, 60 người con ưu tú của núi rừng Việt Bắc dù không cùng ngày sinh nhưng cùng một khắc giây hóa thân vào bất tử. Chung một khoảng thiêng đau thương mang tên 915 đúng ngày Chúa giáng thế. Chị Lê Thị Hồng, hướng dẫn viên Khu di tích nức nở khi giới thiệu về các di ảnh, hiện vật còn sót lại sau trận bom tàn khốc: Đây, chiếc nồi quân dụng nấu cơm được đồng đội gom xương thịt đồng chí mình, rồi chia ra cho các thi thể… Khi đến đây, Giáo sư Vũ Khiêu đã cảm xúc đề tặng: “…Cả một đoàn cùng nguyện hy sinh/ Sáu chục bạn hiên ngang thọ tử/Máu trung liệt phơi đầy đất đỏ/Khí anh hùng cao vút mây xanh…” .

Đây chiếc bát ăn cơm bị văng vào giữa đổ nát bê tông, đây tấm chăn mỏng có mảnh vá, bộ quân tư trang sờn chỉ… Hơn 200 hiện vật linh thiêng còn sót lại, được sưu tầm về đều có câu chuyện riêng. Nhìn vào các hiện vật đặt ngay ngắn trong ô kính bảo quản, cựu TNXP Lương Thị Hội, xóm Đồng Ngõ, xã Bản Ngoại (Đại Từ) gục vội mặt vào vai bạn kề bên, bà kể trong nước mắt: Thời khắc ấy, sau tiếng bom nổ, một khung cảnh tối tăm bao chùm, nhà cửa đổ nát, tôi thấy miệng mặn chát vì máu. Tôi nghe thấy tiếng anh Hoàng Văn Thắng, người thôn Nà Duồng, xã Bằng Lãng (Chợ Đồn) gọi yếu ớt: “Hội ơi, cứu anh”…Tôi bất lực, lả đi vì đau đớn. Khi tỉnh lại tôi nhận ra gần chỗ mình nằm có chị Liêu Thị Ly, người thôn Bản Cưa, xã Phong Huân (Chợ Đồn). Chị Ly cũng nhận ra tôi… chưa chết, vội lết lại gần, cùng nắm chặt tay nhau, cố lết đến gần sáng thì về tới đơn vị. Một số người dân xã Linh Sơn đã đưa chúng tôi về nhà sơ cứu, rồi chuyển đến Bệnh viện Khu cấp cứu.

Bởi đã sống sót dưới tọa độ bom B52 của giặc Mỹ nên bà Hội, bà Ly, ông Thắng trở thành chứng nhân sống của lịch sử, đồng thời là nhân vật chính trong câu chuyện của đêm noel đầy máu và nước mắt. Bà Vũ Thị Kim Chung, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa và Truyền thông TP. Thái Nguyên chia sẻ: Một số liệt sĩ không có di ảnh, không có di vật để lại cho người thân như liệt sĩ Ma Thị Tây, thôn Búc Ruộng, xã Lương Bằng (Chợ Đồn). Ông Ma Thọ Hưởng, người thờ cúng liệt sĩ kể: Nhà tôi 2 lần bị cháy, nên chẳng giữ được lưu vật gì của liệt sĩ. Còn ông Ma Văn Đại, thôn Nà Khẳn, xã Nghía Tá (Chợ Đồn) kể: Tôi là anh trai ruột của liệt sĩ Ma Thị Lâm, cách đây ít năm, biết bà Nga, người cùng thôn có chụp hình chung với cô Lâm, tôi đã sang nhà xin mượn về, mang ra phố nhờ thợ truyền thần khắc lại. Còn ông Nguyễn Hoàng Thanh, thôn bản Ruồng 2, thị trấn Bằng Lũng kể: Tôi là em trai của liệt sĩ Nguyễn Bỉnh Dung. Tôi đã gìn giữ di ảnh của anh suốt hàng chục năm qua, với tôi, tấm ảnh đó còn quý giá hơn tất cả mọi tài sản tôi có trong nhà. Cũng chuyện về di ảnh liệt sĩ, ông Long Văn Thất, thôn Nà Chá, xã Vi Hương (Bạch Thông), người thờ cúng liệt sĩ Long Thị My kể: Mới đây tôi mới biết chị My có chụp ảnh chung với một người bạn bên xã Quân Bình, tôi đến năn nỉ mượn về, nhờ thợ phục chế thành ảnh chân dung thờ chị My. Tôi lặng người khi ngắm nhìn một cô gái xinh đẹp, nụ cười tươi tắn, mang trang phục TNXP, đầu đội mũ cát có gắn sao năm cánh. Người con gái trong tấm ảnh là liệt sĩ TNXP Long Thị My. Trước ngày hy sinh, chị được đơn vị thưởng 3 ngày phép. Đó cũng là lần cuối chị về nhà, ngồi bên thềm nhổ tóc sâu cho mẹ.

Có gì đó rất thiêng không thể lý giải. Bời trong tâm niệm của đồng bào các dân tộc Việt Bắc, ít ai giữ lại ảnh mình chụp chung với người đã về với tổ tiên. Sợ gặp việc không may mắn đến tính mạng. Nhưng hầu hết những người bạn của liệt sĩ đã âm thầm gìn giữ như bảo vật riêng mình. Dù đã sau mấy mươi năm, ảnh hoen ố nhưng tình cảm vẫn nguyên vẹn và sẵn sàng trao lại cho thân nhân liệt sĩ. Ông Tô Văn Huân, người thờ cúng liệt sĩ Tô Thị Phùng cho biết: Năm 2015, biết bạn cô Phùng (ông Huân gọi liệt sĩ Phùng bằng cô ruột) có giữ hộ tấm ảnh thẻ. Tôi đến xin lại thì ảnh đã rất mờ, nhìn không còn rõ đường nét. Nhưng một thợ ảnh ngoài phố đã giúp phục chế lại để gia đình có ảnh thờ cô… Có mặt ở đó, bà Bùi Thị Loan, thôn Bản Lắc, xã Bằng Lãng (Chợ Đồn) bùi ngùi: Về đây, tôi được sống lại thời tuổi trẻ. Tôi nói chuyện ngày xưa đi làm đường, tải quân lương cho các bạn tôi nghe. Chuyện của chúng tôi  chỉ TNXP chúng tôi mới hiểu… Tôi vội quay mặt đi để giấu giọt cảm xúc. Bà nói ào ào: Trong Đại đội có 2 người tên Loan, gồm tôi và chị Nguyễn Thị Loan, người xã Côn Minh (Na Rỳ). Chúng tôi đều bị bom vùi, chị Loan hy sinh tại chỗ, còn tôi “quỷ thần chê”, tha cho về nhưng phát điên mấy tháng, bỏ đơn vị đi lang thang, bị công an bắt vì nghi làm gián điệp. May là lãnh đạo đơn vị biết tin, đến cơ quan công an nhận người, đón về đưa vào bệnh viện chữa trị. Khỏi bệnh, tôi tiếp tục làm TNXP.

Không riêng bà Loan, mà những cựu TNXP Đại đội 915 và thân nhân liệt sĩ tôi gặp ở Khu di tích, đều mở lòng như để trút vơi đi giọt nước mắt dồn nén tâm can. Cả như ông Trần Văn Phình, tổ dân phố 13, phường Trưng Vương (TP. Thái Nguyên). Ngày đó ông Phình làm thủ kho thuộc Trạm trung chuyển (Ty Lương thực Bắc Thái). Ông kể: Cuối ngày làm việc hôm đó, trước cửa kho tôi quản lý có 2 nữ TNXP tới xin ngô về rang ăn đợi cơm đơn vị. Tôi cảm mến, bảo các chị cứ lấy gạo về nấu ăn, có sức phục vụ tiền tuyến. Một chị nói: Không được, chúng em chỉ xin ngô thôi, còn gạo để anh em bộ đội ở chiến trường miền Nam ăn lấy sức đánh giặc. Nhưng ngô chưa rang chín thì các chị đã hy sinh. Còn cánh thủ kho chúng tôi cũng có 2 đồng chí là Đỗ Xuân Sinh và Lê Văn Hòa, bị sập hầm, hy sinh tại chỗ.

Chợt đâu đó có làn gió lạc đường mang theo mùi trầm thơm khắc khoải. Tôi cúi đầu trước vong linh các anh chị TNXP. Các anh chị đã góp máu xương mình cùng hàng triệu con dân đất Việt làm nên ngày 2 miền đất nước thống nhất./. 

Bài và ảnh: Phạm Ngọc Chuẩn